ΑρχικήinetΠικρός, βαρύς ελληνικός στο «καφενείο» του facebook

Πικρός, βαρύς ελληνικός στο «καφενείο» του facebook

Με αφορμή το Δημοσιογραφικό Συμπόσιο που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του Σεπτεμβρίου, με θέμα το μέλλον της παραγωγής και κατανάλωσης των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ο καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Πλειός, μίλησε στην «Κ» για την πρόσφατη έρευνα του στο κόσμο του facebook, αλλά και την συνολική του οπτική απέναντι στο χώρο των social media.

Ο κ. Πλειός, μαζί με τους συνεργάτες του στο εργαστήριο Κοινωνικής Έρευνας του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει παρακολουθήσει μέσα από πέντε έρευνες, ήδη από το 2009, την κάλυψη της κρίσης στην Ευρώπη και ειδικότερα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, σε μέσα επικοινωνίας της Ελλάδας, Πορτογαλίας, Ιταλίας, Γερμανίας, Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Με βάσει την πιο πρόσφατη που αφορά στα social media, μας δίνει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για το τι ακριβώς συζητείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην Ελλάδα, αλλά και ποιός είναι τελικά ο ρόλος τους.

Μετά τη μελέτη των παραδοσιακών μέσων και τη διαπίστωση της υιοθέτησης από αυτά της θεωρίας των πολιτικών και οικονομικών ελίτ της χώρας, θέλησε να παρατηρήσει αν ισχύει η ίδια στα νέα μέσα και κυρίως στο facebook. Στην Ελλάδα, τα ποσοστά των χρηστών της συγκεκριμένης πλατφόρμας είναι πολύ μεγαλύτερα από ότι για τους χρήστες άλλου μέσου κοινωνικής δικτύωσης. Συγκεκριμένα το 74%, όσον είναι χρήστες του διαδικτύου έχουν και λογαριασμό στην εν λόγω πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης (πίνακας 1).

pinakas11Μέσα από την έρευνα, ο κ. Πλειός διαπιστώνει πως η ατζέντα των νέων μέσων δεν διαφέρει και πολύ από την ατζέντα των παλαιών. Είναι χαρακτηριστικό πως στα νέα μέσα, η προσοχή των χρηστών επικεντρώνεται «κυρίως σε αυτό που λέμε εξουσία». Για αυτό τον λόγο, χαρακτηρίζεται από τον καθηγητή σαν ένα τεράστιο «καφενείο», στο οποίο συζητιέται και κριτικάρεται η θεματολογία των παλαιών κυρίως μέσων.

Σύμφωνα με τον κ. Πλειό, η αύξηση της χρήσης του facebook στη χώρα μας και η ταυτόχρονη μείωση των εξόδων για διασκέδαση, συνέπεσε με το ξέσπασμα της κρίσης (πίνακας 2). Γεγονός, καθόλου τυχαίο. «Είναι ένας χώρος όπου η πολιτιστική κατανάλωση μεταφέρεται από τα παλαιά μέσα, -τον κινηματογράφο, το θέατρο, την ταβέρνα, ενδεχομένως- στο διαδίκτυο και τα social media. Είναι ένας τρόπος να κανείς την ταυτότητα του και ένας χώρος που συνεχίζει κανείς να προβάλλει ή δημιουργεί και επιτείνει μία πολιτική παρουσία που προηγουμένως δεν την είχε ή ήταν πολύ πιο ασθενής», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, τονίζει ότι είναι ψευδής η εικόνα που μπορεί να έχουν μερικοί πως τα social media είναι εναλλακτικά. Πολλοί πιστεύουν πως είναι μέσα πολιτικής κινητοποίησης, συμπεριλαμβανομένου και του facebook. «Αυτό δεν φαίνεται να ισχύει. Εάν δει κανείς κάποια συγκεκριμένα πολιτικά γεγονότα, όπως η Αραβική Άνοιξη ή το κίνημα των Αγανακτισμένων στην Ελλάδα, πράγματι βγαίνει αυτό το συμπέρασμα». Αυτό δεν είναι όμως τίποτα άλλο, σύμφωνα με τον καθηγητή, παρά «κάποιες ασυνέχειες, μεμονωμένα γεγονότα σε μία μεγάλη ροή». Σε αυτό το σημείο συμφωνεί και ο Μίκαελ Γέκελ, καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Τρίερ της Γερμανίας, ο οποίος παρευρέθηκε στο Δημοσιογραφικό Συμπόσιο στην Αθήνα ως ένας από τους κεντρικούς ομιλητές. «Τα κοινωνικά δίκτυα φαίνεται να είναι ένα γρήγορο μέσο για την οργάνωση πολιτικών γεγονότων, συγκεντρώσεων, κλπ. Με αυτήν την έννοια είναι ένα σχετικώς ισχυρό εργαλείο. Αλλά όταν έχει να κάνει με την οργάνωση των συμφερόντων με μία ευρεία έννοια, φαίνεται μάλλον ως ένα αργό μέσο», επισημαίνει.

Ωστόσο, ο κ. Πλειός, μιλώντας αναλυτικότερα για την περίπτωση της Αραβικής Άνοιξης επεξηγεί ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να είναι μέσα κινητοποίησης, ωστόσο δεν είναι ορθό να θεωρηθούν ως υπαίτια για το «σκοταδισμό» που ακολούθησε μετά από την Αραβική Άνοιξη και χαρακτηρίστηκε από κάποιους μελετητές ως «Αραβικός χειμώνας». «Τα social media είναι απλώς το μέσο», λέει ο κ. Πλειός. «Το αποτέλεσμα προήλθε από την πολιτική διαδικασία». Με αυτόν τον τρόπο ενστερνίζεται, στην συγκεκριμένη περίπτωση, τη θεωρία της «εργαλειακής» ουδετερότητας των κοινωνικών δικτύων.

Εξάλλου, και μέσα από την έρευνα του για το facebook στη χώρα μας, παρατήρησε ότι δεν χρησιμοποιείται ως μέσο αντιπαράθεσης ή αντιπολίτευσης, αλλά σαν μια λύση προσαρμογής στο δύσφορο περιβάλλον της κρίσης. Οι χρήστες του ψάχνουν «να βρουν ένα νέο τρόπο ύπαρξης» μέσα στην κρίση, επομένως είναι ένας τρόπος να μάθουν να ζουν διαφορετικά, μεταβιβάζοντας τις οικονομικές δραστηριότητες στο ψηφιακό περιβάλλον και δημιουργούν δυνητικές κοινότητες.

Η δημοκρατία και η ελευθερία των social media

Σύμφωνα με το Κέντρο Ψηφιακής Δημοσιογραφίας (Tow Center) της Δημοσιογραφικής Σχολής του Κολούμπια, οι άνθρωποι που ήταν γνωστοί ως το κοινό, δεν είναι πλέον αναγνώστες και θεατές, αλλά και εκδότες της είδησης, με ένα απλό «κλικ». Ο κ. Γέκελ, αναφερόμενος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κάνει λόγο για περισσότερη επικοινωνία και όχι περισσότερη δημοκρατία. Ενισχύεται η «αίσθηση του ότι μπορεί ο καθένας να ακουστεί». «Το κεντρικό πρόβλημα της κάθε πλατφόρμας είναι να σταθεροποιήσει αυτήν την εμπλοκή», τονίζει. Επιβεβαιώνει, ωστόσο, πως μέσα από την χρήση των social media ενισχύεται η δυνατότητα ανταπόκρισης του λήπτη των πληροφοριών. Ωστόσο, κατά τον κ. Γέκελ, το κοινό θα συνεχίσει να έχει παθητικό ρόλο και δεν ανταποκρίνεται στη δυνατότητα της επικοινωνιακής διάδρασης.

Για τον κ. Πλειό τα social media εμπλουτίζουν, διευρύνουν και αναλύουν τα όρια της δημοκρατίας, «ωθώντας την, αν θέλετε σε περισσότερο άμεσες μορφές». Μέσω αυτών, δίνεται η δυνατότητα έκφρασης ανησυχιών, απόψεων, ιδεών από άτομα που δεν ήταν δυνατό να τα θέσουν στο δημόσιο διάλογο.

Με αφορμή την τοποθέτηση της Ζακλιν Ντε Ρομιλί για την ελευθερία στην Αθηναϊκή Δημοκρατία, αναδύεται ένας προβληματισμός μέσω ενός παραλληλισμού. Η ανάγκη για ελευθερία στο σύγχρονο κόσμο έφτασε στον «ξέφρενο ατομικισμό, σε σημείο που καταλήγει κανείς να μην ενδιαφέρεται για τη συλλογικότητα». Η ελευθερία που διεκδικείται και υφίσταται μέσα στο διαδίκτυο είναι η ελευθερία της έκφρασης. Η ελευθερία αυτή, βέβαια, δεν πρέπει να περιοριστεί για κανένα λόγο, σύμφωνα με τον Πλειό, αλλά και σύμφωνα με εκθέσεις της UNESCO. Ωστόσο, σε συνδυασμό με τον εξατομικευμένο χαρακτήρα των social media, υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγήσει και σε εξατομικευμένους στόχους που κάθε άλλο παρά βοηθούν την συλλογική ευημερία.

Σύμφωνα με τον κ. Γέκελ, όποιες οργανώσεις έχουν αναδυθεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το κίνημα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία, συχνά «δεν έχουν κοινό και σταθερό έδαφος που θα ενισχύσει τη συσπείρωση και θα οδηγήσει σε συμβιβαστικές λύσεις για να μπορέσουν να αντέξουν στο χρόνο». Τελικώς, ίσως να μην μπορέσουν να αποκτήσουν και κοινό στόχο. Ο κ. Πλειός δεν αποκλείει την ανάδυση παρόμοιων πολιτικών σχηματισμών σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο, εκφράζεις τις αμφιβολίες για το αν η συντηρητική πολιτική σκηνή της χώρας μας θα μπορέσει να αναδείξει και να υποστηρίξει τέτοιου τύπου κινήματα. Το βασικό ζητούμενο που τίθεται για τον καθηγητή είναι το «πως θα προσαρμόσουμε το μοντέλο δημοκρατίας που υπάρχει, στο μοντέλο επικοινωνίας που έχει ήδη διαμορφωθεί».

Λαϊκιστικές φωνές των social media

Ο κ. Πλειός δεν μπορεί να αντιληφθεί γιατί κάποιοι μιλούν για λαϊκιστικές φωνές στα social media. Ο πολιτικός λόγος είναι σύμφυτος με τη δημοκρατία και έχει αποτελεσματικά προπαγανδιστικό και λαϊκιστικό περιεχόμενο αφού απευθύνεται σε ετερογενές κοινό, όπως αναφέρει. Επομένως, το προπαγανδιστικό περιεχόμενο δεν είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό των κοινωνικών δικτύων. Υπάρχουν, όμως, νέα μέσα που εξαιτίας της μορφής και των δυνατοτήτων τους, προωθούν ευκολότερα τέτοιου είδους μηνύματα. Όπως, το twitter που με το περιορισμένο χώρο έκφρασης που προσφέρει (140 χαρακτήρες) δεν προάγει την ανάπτυξη ιδεών, παρά παρέχει πληροφορίες, οδηγίες και παραπομπές, σύμφωνα με τον καθηγητή.

Περί δημοσιογραφίας ο λόγος

«Το διαδίκτυο είναι η Άγρια Δύση σήμερα της μαζικής επικοινωνίας και ένας ανασφαλής χώρος για άξιους δημιουργούς», τονίζει ο κ. Πλειός. Ο εκτελεστικός πρόεδρος της Google, Ερικ Σμιντ, σε πρόσφατη συνέντευξη που έδωσε στην «Κ», τόνισε πως η πραγματική αλλαγή παρουσιάζεται στον τρόπο που συμπεριφέρονται οι άνθρωποι. Η τεχνολογία του σήμερα επιτρέπει την ύπαρξη ενός υπολογιστή στα χέρια του καθενός. Αυτή η δύναμη και συμμετοχή των πολιτών στην είδηση, πρέπει, σύμφωνα με το Tow Center να οδηγήσει όχι μόνο σε αλλαγή τακτικής, αλλά και αντίληψης του ρόλου τους από την πλευρά των επαγγελματιών του χώρου. Σύμφωνα με τον Πλειό, η επαναφορά της δημοσιολογίας, – με την υποκειμενική αντίληψη του δημοσιογράφου να είναι εμφανής – προωθεί έναν υγιή διάλογο με γόνιμες ιδεολογικές και επιστημονικές αντιπαραθέσεις.

Στην Ελλάδα η χρήση των social media είναι μία τεράστια δύναμη στα χέρια ανθρώπων που φαίνεται να την χρησιμοποιούν για μπορέσουν να προσαρμοστούν στη δύσφορη πραγματικότητα της κρίσης. Το στοίχημα που θα πρέπει να κερδίσουν είναι να αναπτύξουν τη δημοκρατία και την ευημερία μέσα σε αυτήν την «Άγρια Δύση».

 

Πηγή: portal.kathimerini.gr

Εγγραφή στο Newsletter

* indicates required

FOLLOW US

LIVE NEWS